Ημερίδα 3/12/2017Γεωποικιλότητα - κληρονομιά για το μέλλον

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ  ΤΟΥ Δ.Σ.   

 Η Ένωση Συνταξιούχων του  ΙΓΜΕ θέλησε να γιορτάσει με έναν ιδιαίτερο τρόπο τη συμπλήρωση 9 χρόνων από την ίδρυση της, προβάλλοντας τη δουλειά συναδέλφων που συνεχίζουν τη δημιουργική τους απασχόληση. Σήμερα πρόκειται να παρουσιάσουν πρόσφατες επιστημονικές εργασίες τους 4 διακεκριμένα μέλη της ΕΣΤΥ-ΙΓΜΕ, τα οποία με το πολυετές έργο τους έχουν επανειλημμένα τιμήσει το Ινστιτούτο μας τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Πρόκειται για επιστήμονες που, μεταξύ και πάρα πολλών άλλων από τα μέλη μας, έχουν δώσει με την πολυετή προσφορά τους στο ΙΓΜΕ, το κύρος που έχει σήμερα και το οποίο πρέπει να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί πάση θυσία.

Ως συνταξιούχοι, έχουμε πλέον κατακτήσει τον ελεύθερο χρόνο. Κατά τον Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια) «η ευδαιμονία έγκειται στο να έχουμε ελεύθερο χρόνο».  Ο ελεύθερος χρόνος, που θα έπρεπε να είναι το μέτρο του πλούτου της ανθρωπότητας σύμφωνα με έναν άλλο μεγάλο διανοητή, γίνεται ουσιαστικός πλούτος όταν αφιερώνεται στη ελεύθερη δημιουργική απασχόληση. Τέτοια  δημιουργική απασχόληση δεν είναι μόνο η συνέχιση στο αντικείμενο που είχαμε και ως εργαζόμενοι, αλλά και η ενασχόληση με όλα όσα θέλαμε αλλά δεν είχαμε το χρόνο να κάνουμε στο παρελθόν. Δημιουργική απασχόληση είναι και η βοήθεια που δίνουμε στα παιδιά μας. Δημιουργική και αναζωογονητική είναι και η ενασχόληση με τα εγγόνια μας αλλά και πολύ ουσιαστική, γιατί η νεώτερη γενιά αντιμετωπίζει πολύ σοβαρότερα προβλήματα από μας και έχει ανάγκη αυτήν τη βοήθεια. Προϋπόθεση όμως για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι να διαθέτει ο καθένας τα απαραίτητα προς το ζην. Και αυτό είναι που αμφισβητείται τα τελευταία χρόνια  από τις πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζονται από τις διαδοχικές μνημονιακές Κυβερνήσεις. Πολιτικές που, όπως πρόσφατα ομολόγησε και ο κ. Νταϊσελμπλούμ, στήριξαν τη διάσωση των τραπεζών στην αφαίμαξη μισθών και συντάξεων. 

Η Ένωση μας στα 9 χρόνια από την ίδρυση της πήρε πολλές πρωτοβουλίες για να δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στον ελεύθερο χρόνο των συνταξιούχων μελών της. Με δράσεις αναψυχής και ποιοτικές πολιτιστικές δραστηριότητες, που συντηρούν τους πολύχρονους δεσμούς φιλίας που έχουμε μεταξύ μας σαν συνάδελφοι, αλλά και με αγωνιστικές διεκδικήσεις, μια πλευρά της δράσης μας που, με την πάροδο του χρόνου, καταλαμβάνει, εκ των πραγμάτων, όλο και μεγαλύτερο κομμάτι από το χρόνο μας. 

Όταν δημιουργήθηκε η Ένωση το 2009, λίγο πριν από την πρώτη εμφάνιση της κρίσης, βασική κατεύθυνση στην κεντρική πολιτική σκηνή ήταν η συρρίκνωση του δημόσιου τομέα. Η επιτροπή αποκρατικοποιήσεων υπό τον κ. Πάγκαλο, στην πρώτη ομάδα των 11 «περιττών», κατά τη γνώμη της,  ΔΕΚΟ, είχε συμπεριλάβει και το ΙΓΜΕ, μαζί με την ΕΡΤ, τον ΟΣΚ, τον ΟΕΚ κλπ. Όμως η προσπάθεια υποβάθμισης και συρρίκνωσης του ΙΓΜΕ στο μόρφωμα του ΕΚΒΑΑ, με την απόλυση του μεγαλύτερου μέρους του τεχνικού του προσωπικού, δεν πέρασε. Με τους αγώνες του Συνδικάτου των Εργαζομένων, με τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας, το ΙΓΜΕ όχι μόνο δεν διαλύθηκε αλλά επανασυστάθηκε, το 2015: με το πραγματικό του όνομα. Και σε αυτή την προσπάθεια θεωρούμε ότι η συμβολή της Ένωσης, τόσο με τις τοποθετήσεις της όσο και με την παρουσία των μελών στις κινητοποιήσεις, ήταν ουσιαστική. 

Στους αγώνες για τη στήριξη και την ενίσχυση του ΙΓΜΕ ήρθαν πολύ σύντομα να προστεθούν νέα επείγοντα θέματα προς διεκδίκηση: η διακοπή της καταβολής των αποζημιώσεων της Εθνικής Ασφαλιστικής, των 5ετιών, αλλά και η αντισυνταγματική μείωση των συντάξεων μας, οι περικοπές στις παροχές υγειονομικής περίθαλψης κλπ. 

Ειδικά για το ασφαλιστήριο συμβόλαιο της Εθνικής Ασφαλιστικής, που αναδεικνύεται ως το μέγα πρόβλημα του ΙΓΜΕ και η καταβολή του σταμάτησε από το 2009, οι συνάδελφοι (εν ενεργεία και συνταξιούχοι) αναγκάστηκαν να προσφύγουν δικαστικά, στην αργή και δαπανηρή δικαστική διαδικασία. Οι διαδοχικές πολιτικές ηγεσίες, παράλληλα με την προσπάθεια αμφισβήτησης της νομιμότητας του συμβολαίου, κατέφευγαν στην προσφιλή τακτική της μετάθεσης του ακανθώδους προβλήματος στους επόμενους. Η μετάθεση όμως αυτή έχει κόστος, όχι μόνο για τους συνταξιούχους αλλά και για το δημόσιο με την επιπλέον συσσώρευση τόκων υπερημερίας και δικαστικών εξόδων.

Κάποτε έφτασε ο κόμπος στο χτένι. Μια σειρά αποφάσεων έγιναν τελεσίδικες στα εφετεία, ενώ ήδη από το 2016 υπάρχει σχετική απόφαση του Αρείου Πάγου. Στις συνεχείς προσπάθειες της Ένωσης και του Συνδικάτου για την ανεύρεση συναινετικής εξωδικαστικής λύσης, δεν πήραμε ποτέ μια επίσημη πρόταση από τη μεριά του αρμόδιου Υπουργείου ΥΠΕΝ. Αντίθετα το Υπουργείο, αντί να ζητήσει να περιληφθούν οι οφειλές στις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις του Δημοσίου, προτίμησε να επανέλθει ουσιαστικά στον παλαιό σχεδιασμό Πάγκαλου, τη διάλυση του ΙΓΜΕ. Με απόλυτο κυνισμό ο κ. Σταθάκης άφησε επί 5 μήνες το ΙΓΜΕ χωρίς Διοίκηση και τους εργαζόμενους χωρίς μισθό. Κατά το ΥΠΕΝ για όλα τα δεινά του ΙΓΜΕ φταίνε οι Συνταξιούχοι που διεκδικούν τα δικαιώματα τους! 

Χρησιμοποιώντας σαν όμηρους τους εργαζόμενους και την αγωνία τους για το μισθό και την αξιοπρεπή επιβίωσή τους, ο κ. Σταθάκης κατάφερε να περάσει τον Ιούλιο από τη Βουλή μια εκπρόθεσμη   τροπολογία (η συνταγματικότητά της βρίσκεται ήδη υπό κρίση στα δικαστήρια) που ευελπιστεί να αναστείλει την εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων και ασφαλιστικών μέτρων για ένα χρόνο.

Ενδεικτική της έλλειψης διάθεσης για ανταπόκριση και συνεργασία, παρόλο που τυπικά ο Υπουργός ισχυρίστηκε στη Βουλή ότι οι δικαστικές αποφάσεις είναι σεβαστές, στον προϋπολογισμό του έτους 2018 δεν υπάρχει καμία απολύτως πρόβλεψη για τη συμμόρφωση του ΙΓΜΕ στις τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις. 

Για να συνεχίσει όμως να αδικοπραγεί ο κ. Υπουργός, γράφοντας στα παλαιότερα των υποδημάτων του τα εργασιακά δικαιώματα και τις δικαστικές αποφάσεις, χρειάζεται να διατηρηθεί το πολεμικό κλίμα με μοναδικό εχθρό τους συνταξιούχους και όσους εργαζόμενους δεν υποτάσσονται και συνεχίζουν να διεκδικούν τα δικαιώματα τους.  

Ενδεικτική των διαθέσεων καιΥπουργείου  ήταν και η αρνητική απάντηση της Διοίκησης στο αίτημά μας να χρησιμοποιήσουμε την αίθουσα ομιλιών του ΙΓΜΕ για τη σημερινή επιστημονική μας Ημερίδα. Η άρνηση αυτή είναι πρωτοφανής στα χρονικά του ΙΓΜΕ με δεδομένο ότι η αίθουσα  διατίθεται επανειλημμένα για παρουσιάσεις τρίτων π.χ. σχολείων και τοπικών φορέων με μηδενικό κόστος.

Οι προφάσεις νομιμοφάνειας που εκφράζονται από ορισμένους κακόπιστους ώστε να συντηρηθεί η απαράδεκτη αντιπαλότητα και ο κοινωνικός αυτοματισμός μεταξύ νυν και τέως εργαζομένων στο ΙΓΜΕ, προσβάλλουν βάναυσα το έργο των ανθρώπων που επί δεκαετίες με τον απαράμιλλο μόχθο και τις γνώσεις τους έδωσαν πνοή στο Ινστιτούτο ώστε να έχει το κύρος που διακυβεύεται σήμερα.

Η αγαστή συνεργασία μεταξύ νυν και τέως συναδέλφων μόνο καλό μπορεί να φέρει στην κοινή υπόθεση όλων μας για τη διάσωση και την προκοπή του Ινστιτούτου μας.

Αργά ή γρήγορα η Διοίκηση και ο Υπουργός θα πρέπει να απαντήσουν στους συνταξιούχους αλλά και στους εργαζόμενους του ΙΓΜΕ για το τι σχεδιάζουν για το ΙΓΜΕ, για τα εργασιακά δικαιώματα αλλά και για τις τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις που μας αφορούν. 

Σαν Συνταξιούχοι πρώην εργαζόμενοι του ΙΓΜΕ θέλουμε να προειδοποιήσουμε ότι η, με οποιοδήποτε τρόπο και μορφή, διάλυση ή απαξίωση  του ΙΓΜΕ, ΕΙΝΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ, διότι μια τέτοια τακτική:

1.    Παραδίδει, προκλητικά και ανεξέλεγκτα, το δημόσιο πλούτο στα παντός είδους ιδιωτικά συμφέροντα  προκειμένου να εκμεταλλευτούν ληστρικά, θανάσιμα και χωρίς επιστροφή το ορυκτό δυναμικό της Ελλάδας.

2.    Καταδικάζει σε θάνατο την οποιαδήποτε προοπτική πραγματικής ανάπτυξης με το σταμάτημα της εξειδικευμένης έρευνας σχετικής με τα παντός είδους μεταλλεύματα, ορυκτά και πετρώματα (μάρμαρα, ραδιενεργά ορυκτά, σπάνιες γαίες, μέταλλα -πολύτιμα και μη- και τόσα άλλα αγαθά της Ελληνικής γης). Διότι βεβαίως είναι γνωστό πως για να δοθεί ένας φυσικός πόρος σε εκμετάλλευση πρέπει να προηγηθούν πάρα πολλά χρόνια επιστημονικής έρευνας.

3.    Καταδικάζει σε θάνατο την επιστημονική έρευνα για τα νερά. Η ΕΥΔΑΠ, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και οι ιδιώτες ενδιαφέρονται και ασχολούνται μόνο με τη  διαχείρισή τους.

4.    Αφήνει την Ελλάδα χωρίς πιστοποιημένα και αντικειμενικά εργαστήρια ελέγχου αιτιών καταστροφικών φαινομένων (π.χ. κατολισθήσεις) και  προσδιορισμού ποιότητας νερών, ορυκτών, διακοσμητικών πετρωμάτων, δομικών υλικών κ.λ.π.

5.    Καταργεί το μοναδικό στη χώρα διεθνώς πιστοποιημένο γεωμαγνητικό παρατηρητήριο και έτσι, μεταξύ άλλων, καθιστά αδύνατη τη χάραξη χαρτών αεροναυσιπλοΐας.

6.    Αφανίζει όλην τη γεωεπιστημονική έρευνα υποδομής (γεωλογικές χαρτογραφήσεις, προσδιορισμοί γεωθερμικών, υδατικών, λιγνιτικών κ.λ.π. πεδίων)

7.    Αφανίζει το τεράστιο και μοναδικό αρχείο γεωεπιστημονικών δεδομένων και μελετών και καταδικάζει σε θάνατο το μοναδικό στην Ελλάδα Γεωθεματικό & Ορυκτολογικό Μουσείο του ΙΓΜΕ και τη μοναδική στην Ελλάδα, εξειδικευμένη γεωεπιστημονική Βιβλιοθήκη με πάνω από 80.000 βιβλιογραφικές αναφορές.

8.    Καταργεί, χωρίς επιστροφή, την προσπάθεια ανάδειξης των γεωλογικών μνημείων της χώρας (γεώτοποι, γεωπάρκα) και την έρευνα πάνω στην προστασία του περιβάλλοντος από τη βιομηχανική, αστική  και λοιπή ρύπανση.

9.    Αφανίζει τις ζωές, τις καριέρες και τις προοπτικές επιστημόνων και τεχνικών που με τις εξειδικευμένες ειδικότητές τους φυσικά  μπορούν και πρέπει να δουλέψουν στο ΙΓΜΕ και πουθενά αλλού

Εμείς θα συνεχίσουμε την πολύπλευρη δραστηριότητα μας και μαζί με τους εργαζόμενους θα παλέψουμε για ένα μέλλον του ΙΓΜΕ αντάξιο της ιστορίας του αλλά και των αναγκών της κοινωνίας που καλείται να καλύψει, ως ο μοναδικός φορέας βασικής και εφαρμοσμένης γεωλογικής και μεταλλευτικής έρευνας, την υπερεξηντάχρονη πορεία του οποίου όλοι γνωρίζετε. Και είμαστε σίγουροι ότι θα βρούμε και τον κοινό βηματισμό μας με το Συνδικάτο των εργαζομένων του ΙΓΜΕ όπως θεωρούμε ότι έχουμε κοινό βηματισμό με όλους τους συναφείς κοινωνικούς και επιστημονικούς φορείς για την υπεράσπιση της διατήρσης του ελληνικού φυσικού πλούτου σαν κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.

 ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΜΕ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΛΑΥΡΙΟ

Δρ. Δημήτρης Μπίτζιος, Γεωλόγος-Κοιτασματολόγος

Πρώην Προϊστάμενος Τομέα Ορυκτών Πόρων & Μεταλλευτικής Έρευνας του Ι.Γ.Μ.Ε.

Είναι ένα «ταξίδι» που άρχισε πριν από περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια. Καταδεικνύεται ότι το Λαύριο αποτελεί ένα διαχρονικό «εργαστήριο» γεωλογικής μελέτης και έρευνας με σύγχρονες και εξελισσόμενες εργαστηριακές τεχνικές. Στα πλαίσια αυτά διατυπώνονται τα τελευταία χρόνια νέα γεωλογικά και μεταλλογενετικά μοντέλα στηριζόμενα στην γεωδυναμική εξέλιξη του Αιγαιακού χώρου. Έτσι, το γεωλογικό Λαύριο εξακολουθεί να έλκει το παγκόσμιο ενδιαφέρον πολλών επίλεκτων επιστημονικών ομάδων για τον τρόπο δημιουργίας των μεγάλων Αργυρο- Μολυβδούχων κοιτασμάτων του Λαυρίου.

Τα κοιτάσματα Ag-Pb του Λαυρίου αξιοποιήθηκαν διαχρονικά από την 3η έως 4η χιλιετία π.Χ. μέχρι τον 1ο π.Χ. αι. και τα οποία ύστερα από μία μεγάλης διάρκειας εγκατάλειψη, συνέχισαν να αξιοποιούνται πάλι τον 19ον και 20ο αι. Η σημαντικότερη ίσως χρονολογία του ιστορικού μεταλλευτικού Λαυρίου θεωρείται το 482 π.Χ., οπότε και ανακαλύφθηκε από τους αρχαίους μεταλλευτές το αργυρομολυβδούχο κοίτασμα της Μαρώνειας (πιθανώς η σημερινή Καμάριζα), που αποτέλεσε το μεγαλύτερο κοίτασμα κατά την αρχαιότητα αλλά και κατά τον 19ον και 20ο αι. Από την αξιοποίηση του κοιτάσματος αυτού χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή του Αθηναϊκού στόλου, που καταναυμάχησε τον Περσικό στόλο στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ενώ σημαντική ήταν και η οικονομική συμβολή του μεταλλευτικού Λαυρίου στη δημιουργία των, απαράμιλλης τέχνης, αθάνατων έργων του Χρυσού Αιώνα της Αθήνας.

Οι ανασκαφικές εργασίες των Ελληνικών και ξένων αρχαιολογικών αποστολών έφεραν στο φως εκπληκτικά μνημεία της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δεινότητας των αρχαίων μεταλλευτών, που αξίζει να επισκεφθεί κάθε Έλληνας και όχι μόνον. Πειραματικές εργασίες (ΕΜΠ), σε συνδυασμό και με την εμπειρία που αποκτήθηκε από τις μεταλλευτικές και μεταλλουργικές δραστηριότητες του 19ου και 20ου αι. στις ίδιες περιοχές και στους ίδιους τύπους αργυρομολυβδούχων κοιτασμάτων, μας έδωσαν τεκμηριωμένες απαντήσεις για τον τρόπο έρευνας, εξόρυξης και κατεργασίας των μεταλλευμάτων από τους αρχαίους μεταλλευτές, καθώς και για θέματα οργάνωσης των μεταλλευτικών παραχωρήσεων, της μεταλλευτικής νομοθεσίας, αλλά και των οικονόμο-κοινωνικών συνθηκών της εποχής.

Τα απορρίμματα των αρχαίων μεταλλουργικών δραστηριοτήτων αξιοποιήθηκαν από τους νεότερους μεταλλευτές του 19ου και 20ου αι. Όμως, μεγάλος όγκος στερεών απορριμμάτων της νεότερης μεταλλευτικής δραστηριότητας εξακολουθούν να υπάρχουν με περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων των ρυπασμένων περιοχών, αλλά και στο φυσικό οικοσύστημα. Υψηλού επιστημονικού επιπέδου γεωχημικές εργασίες από Ι.Γ.Μ.Ε. πραγματοποιήθηκαν για την οριοθέτηση της ρύπανσης και διατυπώθηκαν προτάσεις για την αποκατάσταση των ρυπασμένων περιοχών, ενώ δόθηκαν οδηγίες για την προστασία των κατοίκων. Ήδη έχουν γίνει ή προγραμματίζονται έργα αποκατάστασης σε επιβαρυμένες περιοχές.

Το Λαύριο αποτελεί ανεκτίμητο πολιτιστικό θησαυρό. Ήδη γίνονται ενέργειες από διάφορους φορείς του Λαυρίου (Δήμος, Ε.ΜΕ.Λ., Τ.Π.Π.Λ.), Αρχαιολογικές Υπηρεσίες, εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα (Ε.Μ.Π., Πανεπιστήμια, Ι.Γ.Μ.Ε.), για την αξιοποίηση της γεω-μεταλλευτικής κληρονομιάς για εκπαιδευτικούς σκοπούς και για την τουριστική ανάπτυξη.

Οφείλουμε τιμή πρώτα στους δούλους του αρχαίου Λαυρίου και στους μεταλλωρύχους που έχασαν τη ζωή τους κατά τον 19ον και 20ον αι. και ακολούθως στους αρχαίους τεχνίτες, στους επιστήμονες και τεχνικούς που έφεραν στο φώς και ερμήνευσαν τα εκπληκτικά τεχνολογικά επιτεύγματα των αρχαίων μεταλλευτών και σε όλους που διαχρονικά με το ερευνητικό τους έργο προβάλλουν και αναδεικνύουν σε όλο το κόσμο το γεω-μεταλλευτικό Λαύριο.

Η ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ, ΓΕΩΤΟΠΟΙ-ΓΕΩΔΙΑΔΡΟΜΕΣ-ΓΕΩΠΑΡΚΑ

Ειρήνη Θεοδοσίου, Γεωλόγος

Δίδονται, κατ’ αρχήν προς εξοικείωση, μερικοί βασικοί ορισμοί, σχετικά με το αντικείμενο της γεωλογικής-γεωμορφολογικής κληρονομιάς και την αντίληψη (concept) διατήρησης της περιβαλλοντικής αυτής συνιστώσας, καθώς και την εξέλιξη αυτής της αντίληψης τα τελευταία 20 τουλάχιστον χρόνια, που αποτελεί και την ιστορία της γεωλογικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Αρχή διάδοσης αυτής της ιδέας το 1995, με την εκδήλωση Ανοιχτές Πόρτες στο Ι.Γ.Μ.Ε. κεντρικά και παραρτήματα, όπου οι βασικές έννοιες προβλήθηκαν και διαδόθηκαν με διάφορους τρόπους και μέσα.

Πυρηνική έννοια της γεωδιατήρησης είναι οι γεώτοποι, ένας πολύ σύντομος ορισμός των οποίων είναι: οι γεωλογικές-γεωμορφολογικές εμφανίσεις και μορφές που αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές της Ιστορίας της Γης, είναι σημαντικοί μάρτυρες της μακράς εξέλιξής της ή δείχνουν σύγχρονες φυσικές, γεωλογικές διεργασίες που συνεχίζουν να εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης. Οι πιο αξιόλογοι και ταυτόχρονα οι πιο αντιπροσωπευτικοί από τους γεώτοπους χρειάζεται να επιλεγούν, να καταγραφούν, να αναδειχθούν για επιστημονικούς, εκπαιδευτικούς, οικολογικούς, τουριστικούς και πολιτιστικούς σκοπούς. Με κεντρικό μοτίβο αυτήν την έννοια του γεώτοπου διατυπώνονται οι έννοιες της γεωλογικής κληρονομιάς, της γεωδιατήρησης, της γεωποικιλότητας, των γεωδιαδρομών, του γεωτουρισμού, της φέρουσας ικανότητας, των γεωπάρκων, κλπ.

Παρουσιάζονται, στη συνέχεια, ενδεικτικά μερικές κατηγορίες γεωτόπων, παράθυρα στη γεωλογική ιστορία της περιοχής, κυρίως με κέντρο την πρωτεύουσα σε μερικές νοητές γεωδιαδρομές, καθώς και οι εκδόσεις γεωδιαδρομών για 6 περιοχές, του Ι.Γ.Μ.Ε. με το Γ´ ΚΠΣ, ως πρότυπο σχετικών εκδόσεων.

Παρουσιάζονται στη συνέχεια, οι διεθνείς πρωτοβουλίες για τη διατήρηση της γεωλογικής κληρονομιάς, των γεωτόπων και των γεωπάρκων, τα πέντε θεσμοθετημένα γεωπάρκα της χώρας, που ανήκουν στο ευρωπαϊκό δίκτυο γεωπάρκων, καθώς και στο παγκόσμιο δίκτυο γεωπάρκων της UNESCO. Το τελευταίο ήδη από το 2015, αποτελεί επίσημο πρόγραμμα της UNESCO (μέχρι τότε η UNESCO υποστήριζε σχετικές εθνικές πρωτοβουλίες με το κύρος και το όνομα της), παράλληλα με τα άλλα δύο προγράμματα της UNESCO, ήδη από το 1972 (και νόμοι του ελληνικού κράτους από το 1981), που είναι: (α) Σύμβαση για την παγκόσμια πολιτιστική και φυσική κληρονομιά, (β) Άνθρωπος και Βιόσφαιρα. Αναφέρονται περιληπτικά και οι θέσεις-περιοχές που περιλαμβάνται στα δύο αυτά προγράμματα (α και β), σχολιάζεται η σχέση τους με τη γεωλογική κληρονομιά και τους γεώτοπους. Αναφέρονται ακόμη οι φορείς που εμπλέκονται στο αντικείμενο, το Ι.Γ.Μ.Ε. πρωτοστάτησε και συνεχίζει να συνεργάζεται στην καταγραφή, διάδοση, προβολή, αλλά και σε όλες τις διαστάσεις καθιέρωσης αυτής της αντίληψης και της θεσμοθέτησης, προστασίας των γεωτόπων.

Αναπτύσσεται ακόμη ο προβληματισμός για τις ευάλωτες σημαντικές για τη γεωλογική ιστορία, επιστήμη και εκπαίδευση, θέσεις, για το ρόλο της επίσημης πολιτείας στην Εθνική στρατηγική και τις πολιτικές διατήρησης της κληρονομιάς και της προστασίας των γεωτόπων, τουλάχιστον των εθνικής ή διεθνούς αξίας, με παρεμβάσεις στη νομοθεσία κλπ. Διαπίστωση είναι ότι πολλές από αυτές τις θέσεις βρίσκονται σε κίνδυνο, πάμπολλες χωρίς καν να καταγραφούν σε αρχεία έχουν ήδη καταστραφεί, με αποτέλεσμα να λιγοστεύουν οι μαρτυρίες για τη γεωλογική ιστορία.

Η επιτροπή γεωλογικής-γεωμορφολογικής κληρονομιάς της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας έχει αναλάβει την προώθηση των απόψεων για τη γεωδιατήρηση σε συνεργασία με το Ι.Γ.Μ.Ε., τα Πανεπιστήμια, τα Γεωπάρκα.

Αναφέρεται επίσης ενδεικτικά το σχετικό πρόγραμμα γεωδιατήρησης της Βρετανίας, πρωτοπόρου σ’ αυτήν την αντίληψη.

ΜΕΤΕΩΡΙΤΕΣ (οι εξ’ ουρανού επισκέπτες)                              Δρ. Ελευθερία Δήμου                                                                Πρώην Δ/ντρια της Δ/νσης Ορυκτολογίας – Πετρογραφίας του Ι.Γ.Μ.Ε

Τα τελευταία χρόνια οι ταινίες που δείχνουν τη Γη να απειλείται από μία καταστροφή που προέρχεται από την πτώση ενός μεγάλου μετεωρίτη παρουσιάζουν πολύ μεγάλη επιτυχία. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα σενάρια αυτά του τρόμου, μπορεί να μην ανήκουν αποκλειστικά στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Οι μεγάλοι κρατήρες που δημιουργήθηκαν από την πτώση μετεωριτών, αποτελούν την αδιάψευστη μαρτυρία για προηγούμενες συγκρούσεις τους με τη Γη, όπως π.χ. είναι ο καλοδιατηρημένος κρατήρας Μπάριντζερ στη βόρεια Αριζόνα.

Η αποδεδειγμένη όμως ελάττωση των πτώσεων των μετεωριτών στη Γη συναρτήσει του χρόνου, καθώς και η ανάπτυξη της διαστημικής τεχνολογίας σχετικά με την πρόληψη και τους πιθανούς τρόπους αναχαίτισης των επικίνδυνων αστεροειδών ΝΕΑ (Near Earth Asteroides), άλλαξαν τις αντιλήψεις, και οι μετεωρίτες θεωρούνται πλέον απαραίτητοι «σύμμαχοι» στην επιστημονική έρευνα του διαστήματος, αλλά και άλλων επιστημών, όπως φυσικοχημείας, ορυκτολογίας, γεωλογίας και βιολογίας. Αποτελούν μία ανεξάντλητη πηγή πληροφόρησης για το σχηματισμό και την εξέλιξη του Ηλιακού μας Συστήματος, καθώς και της σύστασης των αστεροειδών και των πλανητών. Χάρις σε αυτούς έχουνε πληροφορίες για το απρόσιτο εσωτερικό τμήμα του δικού μας πλανήτη, τη Γη. Χάρις σ’ αυτούς γνωρίσαμε τα ορυκτά που σχηματίζονται κάτω από υψηλές πιέσεις που επικρατούν στον κατώτερο μανδύα και που καμία γεώτρηση δεν μπορεί να τα φθάσει. Οι μετεωρίτες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο σε δύο μεγάλες ανακαλύψεις στον 20ο αιώνα, βοηθώντας στον ακριβή προσδιορισμό της ηλικίας της Γης το 1956 και στην κατανόηση των αστρικών πυρηνοσυνθέσεων το 1957.

Παρ’ όλο το μυστήριο που καλύπτει ακόμη αυτά τα ουράνια σώματα, δεν παύουν να είναι πετρώματα και ως τέτοια εξετάζονται στο εργαστήριο. Κατατάσσονται ανάλογα με την προέλευση των συστατικών τους, σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους Χονδρίτες και τους Διαφοροποιημένους μετεωρίτες. Οι Χονδρίτες αποτελούν τα παλαιότερα σώματα του Ηλιακού Συστήματος και προέρχονται από μικρούς αστεροειδείς που δεν έχουν υποστεί περαιτέρω γεωλογική εξέλιξη. Αποτελούνται κατά 80% από πυριτικά σφαιρίδια, τους Χόνδρους, που είναι τα πρώτα υλικά που σχηματίστηκαν στον Πλανητικό δίσκο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Ανθρακούχοι Χονδρίτες, καθώς περιέχουν επί πλέον υδρογονάθρακες και αμινοξέα, δηλαδή συστατικά της ζωής. Οι Διαφοροποιημένοι μετεωρίτες είναι θραύσματα από μεγάλους αστεροειδείς ή πλανήτες, που μετά από ολική τήξη του αρχικού χονδριτικού υλικού τους, υπέστησαν διαφοροποίηση σε ζώνες με πυρήνα, μανδύα και φλοιό. Οι μετεωρίτες που έχουν προέλθει από το φλοιό καλούνται Αχονδρίτες, αυτοί από τον πυρήνα Σιδηρίτες, και αυτοί από την επαφή μανδύα με πυρήνα Σιδηρόλιθοι..

Τα περισσότερα ορυκτά που απαρτίζουν τους μετεωρίτες υπάρχουν στη Γη, κάνοντας την αναγνώρισή τους δύσκολη. Κάποια όμως ορυκτά, καθώς και κάποια σχήματα, είναι τυπικά των μετεωριτών, όπως π.χ. το κράμα σιδήρου-νικελίου και ο χονδριτικός ιστός τους. Συνδετικός κρίκος μεταξύ μετεωριτών και γήινων πετρωμάτων, αποτελούν οι Τεκτίτες και οι Ιμπακτίτες, που είναι υαλώδη γήινα πετρώματα σχηματισθέντα κατά την βίαιη πρόσκρουση του μετεωρίτη με τη Γη.

Η σημασία των μετεωριτών είναι τόσο μεγάλη, που σήμερα οργανώνονται από τη ΝΑΣΑ επίσημες αποστολές στην παγωμένη Ανταρκτική για τη συλλογή τους. Οι μετεωρίτες για τους αστροφυσικούς είναι τα ιερογλυφικά της Ροζέτας για τους αρχαιολόγους.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΑΤΛΑΝΤΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ                          EurGeol Αλ. Δημητριάδης, CGeol, CEng, CSci                                                    Πρώην Δ/ντής της Δ/νσης Γεωχημείας και Περιβάλλοντος του Ι.Γ.Μ.Ε.

Καθαρό και άφθονο νερό, εύφορο και καλής ποιότητας έδαφος είναι τα θεμελιώδη συστατικά της ζωής και οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη των Ευρωπαϊκών χωρών. Οι τρεις «Γεωχημικοί Άτλαντες της Ευρώπης»:

(1) ο Γεωχημικός Άτλαντας της Ευρώπης επιφανειακού και υπο-επιφανειακού εδάφους, ποτάμιου νερού, ιζήματος ρέματος και παρόχθιου ιζήματος,

(2) ο Γεωχημικός Άτλαντας των Υπογείων Υδάτων της Ευρώπης και

(3) ο Γεωχημικός Άτλαντας των Παραγωγικών Εδαφών της Ευρώπης

παρέχουν για πρώτη φορά τη γνώση της γεωγραφικής κατανομής των χημικών στοιχείων σε διάφορα επιφανειακά και υπο-επιφανειακά χερσαία υλικά. Τεκμηριώνουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τη μεγάλη χωρική μεταβλητότητα των χημικών στοιχείων στο ποτάμιο και υπόγειο νερό, το ίζημα ρέματος, το πλημμυρικό ίζημα και το έδαφος, η οποία φθάνει τις πολλές τάξεις μεγέθους. Αυτή η γεωχημική μεταβλητότητα εκφράζει τις επικρατούσες φυσικές συνθήκες (γεωλογίας, κλίματος, αποσάθρωσης και εδαφογένεσης, βιολογίας), οι οποίες διαταράσσονται τοπικά από εξωγενείς επιδράσεις, δηλαδή τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Ο συνδυασμός της τοπικής γεωλογίας, του κλίματος και των βιολογικών διεργασιών ελέγχει τη βιοδιαθεσιμότητα των χημικών στοιχείων, καθώς και τις δυνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου. Οι τρεις Γεωχημικοί Άτλαντες αποτυπώνουν τη φυσική γεωχημική διακύμανση και αναδεικνύουν τη δυσκολία καθορισμού μίας ενιαίας οριακής τιμής για κάθε χημικό στοιχείο, η οποία να χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό της «ποιοτικής κατάστασης» του νερού (επιφανειακού και υπόγειου), του εδάφους και των ιζημάτων και να είναι εφαρμόσιμη σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες.

Η γεωχημική σύσταση του εδάφους και του νερού επηρεάζει την ανάπτυξη των καλλιεργειών και των εκτρεφομένων ζώων, την ποιότητα του πόσιμου νερού και τελικά το τοπικό οικοσύστημα στο σύνολό του. Παράλληλα, ασκεί επίδραση στην υγεία του ανθρώπου, μέσω της κατανάλωσης νερού και τροφής. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της γης επηρεάζεται από ανεπάρκεια, υπερεπάρκεια ή έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των ανόργανων χημικών στοιχείων στο υπόγειο και το επιφανειακό νερό, καθώς και το έδαφος.

Τα αποτελέσματα των τριών Γεωχημικών Ατλάντων της Ευρώπης δείχνουν, ότι η φύση, η γεωλογία και το κλίμα είναι οι κύριες κινητήριες δυνάμεις που καθορίζουν τη γεωχημική κατανομή όλων των παραμέτρων. Ενώ, οι ανθρωπογενούς προέλευσης περιπτώσεις επιβάρυνσης (βιομηχανίες, γεωργία, κ.λπ.) δεν παίζουν κυρίαρχο ρόλο στις παρατηρούμενες γεωχημικές σχηματομορφές. Σημαντική διαφορά στη γεωχημική κατανομή ενός μεγάλου αριθμού χημικών στοιχείων παρατηρείται μεταξύ των εδαφών της νότιας και της βόρειας Ευρώπης. Η διαφορά στις τιμές των συγκεντρώσεων των στοιχείων, σχετίζεται, σαφώς, με τη γεωλογία, και παρατηρείται συγκεκριμένα στο νότιο όριο της τελευταίας περιόδου των παγετώνων.

Οι τρεις Γεωχημικοί Άτλαντες της Ευρώπης αποτελούν την εκούσια συνεισφορά του Συνδέσμου των Ευρωπαϊκών Γεωλογικών Υπηρεσιών (EuroGeoSurveys) στη δημιουργία Κοινοτικής πολιτικής και στην κοινή προσπάθεια κατανόησης και διαχείρισης του περιβάλλοντος. Πρόκειται για τις πρώτες ενιαίες «γεωχημικές βάσεις πλαισίου», οι οποίες θα πρέπει να αξιοποιηθούν, επίσης, από τις επόμενες γενεές για την ποσοτικοποίηση των αλλαγών, είτε αυτές είναι φυσικές, είτε δημιουργία του ανθρώπου.

Τέλος, αυτοί οι Γεωχημικοί Άτλαντες προβάλλουν τη δυνατότητα των Ευρωπαϊκών Γεωλογικών Υπηρεσιών, να συμβάλλουν καθοριστικά στη χάραξη Ευρωπαϊκής στρατηγικής, με την ανάληψη κοινών έργων σε ηπειρωτική κλίμακα, ενώνοντας τις προσπάθειές τους και αναπτύσσοντας κοινές μεθοδολογίες (δειγματοληψίας, προπαρασκευής και ανάλυσης των δειγμάτων, συστήματος ποιοτικού ελέγχου και παρουσίασης), συνδυάζοντας διάφορες επιστημονικές εξειδικεύσεις.